CIEKAWE ZBIOROWISKA ROŚLINNE

ZBIOROWISKO ROŚLINNE

Każde konkretne skupienie roślinne stanowiące pewną przestrzenną całość nazywamy zbiorowiskiem roślinnym lub fitocenozą.

Tak więc zbiorowiskiem będzie karpacki las bukowy (bez bliższego określenia), torfowisko, łąka itd. Jest to pojęcie bardzo ogólne, które w miarę potrzeby może być używane w węższym lub szerszym znaczeniu. Według sformułowania ELLENBERGA „…zbiorowiska roślinne przedstawiają kombinację osobników roślinnych, uwarunkowaną przez konkurencję, zależną w sposób prawidłowy od otaczającego ją środowiska oraz czynników historycznych. Kombinacja ta ze swej strony ma możność także wywoływania mniejszych lub większych zmian w swoim środowisku.”

Fitocenoza jest podstawową jednostką roślinności, wykazującą powtarzalną strukturę przestrzenną i gatunkową. Tworzą ją populacje różnych gatunków roślin, zajmujących wspólnie w obrębie pewnej przestrzeni (biochory) przekształcone przez siebie (i zoocenozę) siedlisko (biotop).

Roślinność składa się z fitocenoz, poszczególne fitocenozy jednak nie są ostro odgraniczone od siebie, lecz połączone strefami przejścia, tym węższymi, im większy jest gradient zmienności między sąsiednimi ekosystemami. Strukturę fitocenoz można określić jako względne kontinuum (MATUSZKIEWICZ 1982), a więc wyodrębnienie różnych fitocenoz jest możliwe, chociaż ich granice mają charakter względny.

WYBRANE ZBIOROWISKA NIELEŚNE:

Łąka mieczykowo - mietlicowa Gladiolo – Agrostietum jest zbiorowiskiem typowym dla polan reglowych, rozwijającym się dzięki stałemu użytkowaniu połączonemu z nawożeniem organicznym. Z wyglądu zbiorowisko to ma charakter łąki trawiastej, gdyż pod wzglądem ilościowym przeważają w nim trawy, jakkolwiek w składzie florystycznym znaczny jest udział roślin dwuliściennych. W żyznej postaci należy do najefektowniejszych i najbardziej dekoratywnych składników krajobrazu kulturowego. Gatunkami charakterystycznymi dla zespołu są: mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus, przywrotnik pasterski Alchemilla pastoralis, chaber ostrołuskowy Centaurea oxylepis, natomiast podstawowym gatunkiem jest mietlica pospolita Agrostis capilaris, duży udział mają też tomka wonna Anthoxanhtum odoratum, śmiałek darniowy Deshampsia caespitosa i kostrzewa czerwona Festuca rubra.

Łąkę bliźniczkową (psiarę) Hieracio – Nardetum charakteryzuje dominacja bliźniczki psiej trawki Nardus stricta. W typowej psiarze jest to gatunek panujący, o pokryciu przekraczającym 80%, tworzący bardzo gęste, zwarte i jednowarstwowe murawy, wysokości dochodzącej do 20cm. Psiary wykształcają się na zubożałych siedliskach, wypasanych i pozbawionych nawożenia. W typowym zbiorowisku ilość gatunków jest mała i wynosi ok. 20 na 1 ar powierzchni, jednak w bogatej formie wielkość ta może być podwojona. Obok bliźniczki znaczniejszy udział osiągają: borówka czarna Vaccinium myrtillus, kostrzewa czerwona Festuca rubra, pięciornik kurze ziele Potentilla erecta i kosmatka licznokwiatowa Luzula multiflora. Gatunkami charakterystycznymi dla zespołu są turzyca pigułkowata Carex pilulifera i jastrzębiec pospolity Hieracium lachenall (H. vulgatum).

Młaka kozłkowo – turzycowa Valeriano – Caricetum flavae jest spotykana na wielu polanach w miejscach podmokłych, w sąsiedztwie wysączających się wód źródliskowych. Podłoże stanowi płytka mułowo– organiczna gleba bagienna, niekiedy z warstwą torfu. Struktura roślinności jest przeważnie dwuwarstwowa z wyraźnie zaznaczoną warstwą mszystą i zielną. Obie warstwy wykazują silne zwarcie. Odróżnia się ona dzięki charakterystycznym wełniankom zwracającym uwagę w okresie nasiennym. Na powierzchni 1 ara występuje zwykle 40 – 50 gatunków. Gatunki charakterystyczne dla zespołu to: kozłek całolistny Valeriana simplicifolia, turzyca dwupienna Carex dioica i turzyca Davalla Carex Davalliana. Obok wełnianki szerokolistnej Eriophorum latifolium i w. wąskolistnej E. angustifolium ważną rolę odgrywają gatunki niskich turzyc jak dominująca turzyca żółta Carex flava, czy t. pospolita C. nigra, t. prosowata C. Panicea, t. gwiazdkowata C. echinata.

Łąka ostrożeniowa Cirsietum rivularis występuje w otoczeniu młak. Łąka ostrożeniowa jest eutroficznym zbiorowiskiem, występującym na siedliskach wilgotnych o żyznych, próchnicznych glebach. Ma charakter kwiecistych ziołorośli z przewaga dwuliściennych bylin i niewielkim udziałem traw. Przeważają rośliny niskie, skupione w dolnej warstwie, górną zaś budują wysokie byliny, wśród których dominuje gatunek charakterystyczny dla zespołu ostrożeń łąkowy Cirsium rivulare. Zbiorowisko to jest dość bogate florystycznie, na powierzchni 1 ara występuje średnio 35 gatunków.

Borówczyska Vaccinietum myrtilli z panującą borówką czarną Vaccinium myrtillus. Wykształca się na polanach po zaprzestaniu wypasu i koszenia, stopniowo rozprzestrzenia się i tworzy zwarte łany borówki obejmujące całą polanę. Nie ma ono własnych gatunków charakterystycznych i traktowane jest jako zbiorowisko przejściowe pomiędzy borem górnoreglowym a łąką bliźniczkową. Stanowi stadium sukcesji prowadzącej do odtworzenia boru świerkowego na polanach. Częstym składnikiem są świerk pospolity Picea abies oraz bliźniczka psia trawka Nardus stricta. Zbiorowisko jest ubogie w gatunki – notuje się ich zaledwie 12 – 20 na 1 ar powierzchni.

WYBRANE ZBIOROWISKA LEŚNE:

Żyzna buczyna karpacka (buczyna karpacka) — Dentario glandulosae-Fagetum. Naturalne lasy bukowe, które kiedyś zajmowały całe piętro regla dolnego (od ok. 600 do 1200 m n.p.m.) obecnie zachowały się jeszcze w mało dostępnych okolicach Karpat. W drzewostanach tych zespołów panującymi gatunkami są buk (Fagus) i jodła (Abies), a ponadto w ich skład wchodzi przede wszystkim świerk (Picea) oraz jawor (Acer pseudoplatanus) i wiąz górski (Ulmus glabra).

W partiach pierwotnych, nie zniszczonych, buczyna karpacka przedstawia się okazale. Buki osiągają tu pokaźne rozmiary, często dorastają do 40 m wysokości, ponad nimi — jodła. W miarę wznoszenia się wysokości nad poziom morza, struktura lasu ulega zmianie. Maleje udział jodły na korzyść świerka, buki zaś tracą swój okazały wzrost kolumnowy, stają się niskie i sękate. 

Warstwa krzewów rozwija się słabo. Runo pokrywa 30—60% dna lasu i jest bardziej rozwinięte wiosną niż latem, resztę zajmuje ściółka, nagiej gleby zupełnie brak, a udział mchów w runie jest bardzo nieznaczny.

Gatunkami charakterystycznymi dla zespołu są żywiec gruczołowaty (Dentaria glandulosa), paprotnik kolczysty (Polystichum aculeatum = P. lobatum), żywokost sercowaty (Symphytum cordatuni) — tylko w Karpatach Wschodnich i Środkowych. Wysokie stopnie trwałości osiągają: żywiec cebulkowy (Dentaria bulbifera), przetacznik górski (Veronica montana), przytulia (marzanka) wonna (Galium odoratum = Asperula odorata), gajowiec żółty (Galeobdolon luteum), czernieć gronkowy (Actaea spicata), szczyr trwały (Mercurialis perennis), miodunka ćma (Pulmonaria obscura), fiołek leśny (Viola reichenbachiana) i żankiel zwyczajny (Sanicula europaea).

Gleby w buczynach karpackich powstają głównie z piaskowców i łupków zawierających przynajmniej drobne ilości węglanu wapnia. Są to gleby płytkie, gliniaste lub gliniasto-piaszczyste, często kamieniste i dość zasobne w składniki mineralne. Pod wpływem oddziaływania zespołu kształtują się jako gleby brunatne górskie lub skrytobielicowe.

W Karpatach optimum rozwoju buczyn przypada w górnej części regla dolnego, na wysokości 800—1150 m n.p.m., gdzie płaty zespołu wykazują dużą żywotność i rozwijają się na wszystkich ekspozycjach.

Górnoreglowy bór karpacki (karpacki bór świerkowy regla górnego) — Phlagiothecio-Piceetum tatricum. W górach odpowiednikiem nizinnych borów sosnowych są bory świerkowe i niektóre jodłowe, należące do tego samego związku Vaccinio-Piceion. Zespół Plagiothecio-Piceetum tatricum rozwija się głównie w piętrze regla górnego na wysokości 1100—1500 m, gdzie jest jedynym panującym zespołem, występującym u nas w najwyższych rejonach górskich, przede wszystkim w Tatrach i Beskidach.

W zespole tym warstwę drzew tworzy wyłącznie świerk, bo tylko on może wytrzymać panujące na tych wysokościach trudne warunki klimatyczne. Drzewostan jest tu dosyć zwarty i cienisty; rozluźnia się on stopniowo, w miarę zbliżania się do górnej granicy lasu, powyżej której wśród kosodrzewiny rosną tylko rozproszone pojedyncze grupy świerka. Także pokrój tych drzew się zmienia. W niższych położeniach świerki są wysokie i gonne, w miarę zaś wznoszenia nad poziom morza stają się coraz niższe i często uszkodzone przez wiatr i okiść. W miejscach szczególnie wystawionych na działanie wiatru przybierają one kształt sztandarowy. Starsze gałęzie po uschnięciu pozostają na ogół na pniu, sięgając aż do ziemi i nadając charakterystyczny wygląd zbiorowisku górnoreglowemu. W zwartych drzewostanach podszycie jest bardzo ubogie.

Typowe dla zespołu runo rozwija się zazwyczaj płatami, w miejscach najbardziej zacienionych prawie zupełnie nie występuje, w miejscach widnych natomiast i na polankach ustępuje bujnie rozwijającym się borówczyskom. W runie występuje stosunkowo niewiele roślin; główną rolę odgrywają tutaj mchy oraz masowo rosnący tu trzcinnik owłosiony (Calamagrostis villosa).

Poza świerkiem gatunkami charakterystycznymi dla zespołu są często występujące: podrzeń żebrowiec (Blechnum spicant), paproć (narecznica) górska (Oreopteris limbosperma = Dryopteris oreopteris), wietlica alpejska (Athyrium distentifolium = A. alpestre), listera sercowata (Listera cordata), kosmatka żółtawa (Luzula luzulina = L. flavescens), widłak jałowcowaty (Lycopodium annotinum), wroniec widlasty = widłak wroniec (Huperzia selago = Lycopodium selago), liczydło górskie (Streptopus amplexifolius) oraz mszaki: fałdownik rzemienisty (Rhytidiadelphus loreus), płaszczeniec falisty (Plagiothecium undulatum), torfowiec Girgensohna (Sphagnum girgensohnii), Barbilophozia floerkei i B. lycopodioides.

Z gatunków charakterystycznych dla rzędu i klasy często występują tutaj narecznica szerokolistna (Dryopteris dilatata = D. austriaca), podbiałek alpejski (Homogyne alpina) i borówka czarna (Vaccinium myrtillus).

Karpacki bór świerkowy występuje na podłożu krzemianowym, w Tatrach na granicie, w Beskidach zaś na utworach fliszowych. Warunki glebowe, jakie się w nim wytwarzają, są wszędzie dość podobne dzięki silnemu wpływowi roślinności, zwłaszcza świerka, na przebieg procesów glebowych. Prawie wszędzie występuje gruba warstwa butwiny kwaśnej, mało aktywnej, przyczyniającej się do bielicowania gleby. Bielicowanie to jednak nie posuwa się zbyt daleko, co pozostaje w związku ze swoistymi warunkami występującymi w górach i przeciwdziałającymi zróżnicowaniu się profilu. Płytkość profilu ułatwia wzbogacenie gleby w substancje mineralne, które powstają z wietrzenia skały macierzystej, a urozmaicona rzeźba terenu powoduje spływ wody deszczowej po zboczach i utrudnia jej wsiąkanie w kierunku pionowym.

Karpacki zespół kosówki — Pinetum mughi carpaticum. Zbiorowiska kosówki występują w Karpatach, głównie w Tatrach, na Babiej Górze i na Pilsku.

Kosodrzewina rośnie zazwyczaj w dużym zwarciu, które ulega przerwaniu w korytach potoków, na piarżyskach i osuwiskach. Kosówce towarzyszą pojedynczo inne krzewy, które uchodzą za charakterystyczne dla zespołu, jak: porzeczka skalna (Ribes petraeum var. carpaticum), jarząb pospolity (Sorbus aucuparia var. glabrata) i występujący tylko w Tatrach jarząb nieszpułkowy (S. chamaemespilus) oraz róża alpejska (Rosapendulina) i wierzba śląska (Salix silesiaca).

W runie, podobnym jak w borach górnoreglowych, obficie występują gatunki charakterystyczne rzędu Vaccinio-Piceetalia: wietlica alpejska (Athyrium distentifolium = A. alpestre), narecznica szerokolistna (Dryopteris dilatata = D. austriaca), podbiałek alpejski (Homogyne alpina), borówka czarna (Vaccinium myrtillus) i brusznica (V. vitis-idaea), liczne mchy, a z gatunków towarzyszących śmiałek pogięty (Deschampsia flexuosa), szczawik zajęczy (Oxalis acetosella) i inne. Często występują tu rośliny ziołoroślowe.

 Zarośla kosodrzewiny są zespołem klimaksowym na naturalnych stanowiskach w określonym piętrze wysokościowym (1500—1800 m n.p.m.).